ប្រវត្តិកំនាព្យខ្មែរ



បើ​យើង​ពឹង​ផ្អែក​លើ​បទ​ភ្លេង និង​ទំនុក​ច្រៀង​នៃ​វង់​ភ្លេង​អារក្ស​ដែល​ក្រុម​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​តន្រ្តីខ្មែរ​យល់​ថា ជា​វង់ភ្លេង​ខ្សែ​ដែល​កើត​មុន​គេ ដូច​គ្នា​នឹង​គ្រឿង ដំគង​កាប់​ក្របី​របស់​បង​ប្អូន​ជន​ជាតិ ដែរ​នោះ ជា​តន្ត្រី​សម្រាប់​បម្រើ​ពិធី​ផ្សេងៗ ៖ បូជា​អារក្ស​អ្នកតា ដែល​ជា​ជំនឿ​របស់​ខ្មែរដើម ហើយ​ដែល​កើត​មាន​​តាំង​ពី​មុន​សម័យ​ព្រះពុទ្ធសាសនា និង​ព្រហ្មញ្ញសាសនា រហូត​ចូល​មក​កម្ពុជា “៣០៩ឆ្នាំ មុនគ.ស” នេះ….
ម្យ៉ាងទៀត បើ​យើង​ពឹង​ផ្អែក​លើ​ទំនុក​ច្រៀង បទ​ភ្លេង​នៃ​វង់​ភ្លេង​ប្រពៃណី​(ភ្លេងការ) ដែល​ក្រុម​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​យល់​ថា​កើត​មាន​តាំង​ពី​សតវត្សរ៍​ទី១ នៃ​គ្រឹស្ត​សករាជ គឺ​ក្នុង​ពេល​ដែល​រៀប​អាពាហ៍​ពិពាហ៍ មង្គលការ ព្រះថោង​និង​នាងនាគ (ហ៊ុនទៀន និង​នាង​លីវយី ឬ​ព្រះនាង​សោមា​កូនព្រះច័ន្ទ្រ) ហើយ​ដែល​មាន​បទ​មួយ​ចំនួន​ទាក់​ទង​នឹង​ប្រវត្តិសាស្រ្ត ដូចជា​ បទព្រះថោង​នាងនាគ នាគព័ន្ធ ជាដើម យើង​ឃើញ​ថា​កំនាព្យខ្មែរ​ដែល​កើត​មាន​មុន​គេ គឺ​បទពាក្យ៤ ដែល​ក្នុង​មួយ​ល្បះខណ្ឌ​មាន ៤ឃ្លា និង​ក្នុង​មួយ​ឃ្លា​មាន ៤ព្យាង្គ ស្មើគ្នា។
រហូត​​មក​ដល់​ចុង​សតវត្សទី៦ ដើម​សម័យចេនឡា ទើប​យើង​ឃើញ​មាន​៤ទម្រង់​កំណាព្យ​មួយ​បទ​ទៀត កើត​ឡើង ៖ ឈ្មោះបទបថ្យាវត្ត គឺ​ក្នុង​១​ល្បះ​មាន​៤​ឃ្លា និង​ក្នុង​១​ឃ្លា​មាន​៨​ព្យាង្គ… ប៉ុន្តែ​ការ​ចាប់​ចុងចួន មិន​ដូច​បទពាក្យ៨ ដែល​កើត​សម័យ​ក្រោយ​ទេ។
នៅ​ក្នុង​រឿងរាមកេរ្តិ៍ ពី​ខ្សែ​១ ដល់​ខ្សែ​១០​ ដែល​កើត​មាន​នៅ​សម័យអង្គរ គេ​ឃើញ​មាន​ទម្រង់​កំណាព្យ ៥បទ​ទៀត កើត​ឡើង​គឺ ៖
  • បទកាកគតិ ៖ ដែល​ក្នុង​១​ល្បះ​ខណ្ឌ មាន​៧​ឃ្លា និង​ក្នុង​១​ឃ្លា​មាន​៤​ព្យាង្គ​ស្មើគ្នា។
  • បទព្រហ្មគីតិ ៖ ១​ល្បះ​មាន​៤​ឃ្លា – ឃ្លា​ទី​១​មាន​៥​ព្យាង្គ ឃ្លា​ទី​២​មាន​៦​ព្យាង្គ ឃ្លា​ទី​៣​មាន​៥​ព្យាង្គ និង​ឃ្លា​ទី​៤​មាន​៦​ព្យាង្គ។
  • បទពំនោល ៖ ១​ល្បះ​មាន​២​ឃ្លា​ – ឃ្លា​ទី​១​មាន​៦​ព្យាង្គ ឃ្លា​ទី​២​មាន​៤​ព្យាង្គ និង​ឃ្លា​ទី​៣មាន​៦​ព្យាង្គ។
  • បទបន្ទោលកាក ៖ ១​ល្បះ​មាន​៤​ឃ្លា – ឃ្លា​ទី​១​មាន​៤​ព្យាង្គ ឃ្លា​ទី​២​មាន​៦​ព្យាង្គ ឃ្លា​ទី​៣​មាន​៤​ព្យាង្គ ឃ្លា​ទី​៤​មាន​៦​ព្យាង្គ។
  • បទភុជង្គលីលា ៖ ១​ល្បះ​មាន​៣​ឃ្លា – ឃ្លា​ទី​១មាន​៦​ព្យាង្គ ឃ្លា​ទី​២​និង​ទី​៣​មាន​៤​ព្យាង្គ។
ទម្រង់កំណាព្យ​ទាំង​៥​ខាង​លើមាន​តាំង​ពី​សម័យ​អង្គរ​មក​ម្ល៉េះ ប៉ុន្តែ​គេ​ពុំ​ទាន់​ឃើញ​ប្រើ​ឈ្មោះ​នៅ​ឡើយ។ រហូត​មក​ដល់​សតវត្ស​ទី​១៥ ឆ្នាំ១៤៩៨ ក្នុង​ល្បើកអង្គររបស់អ្នកប៉ាង ទើប​កំណាព្យ​ដដែល​នេះ​មាន​ប្រើ​ឈ្មោះ​ជា កាកគតិ ព្រហ្មគីតិ ពំនោល បន្ទោលកាក និង​ភុជង្គលីលា។
នៅ​ក្នុង​រឿង​រាមកេរ្តិ៍ ពី​ខ្សែ​៧៥​ ដល់​៨០ ដែល​ជា​ស្នាដៃ​បន្ត ហើយ​ដែល​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​អក្សរសាស្ត្រ​ជាតិ​យល់​ថា​ជា​ស្នាដៃ​កើត​ក្រោយ​សម័យ​អង្គរ ឬ​ក៏​ក្រោយ​ពេល​ជ្រួល​ច្របល់​ចលាចល ព្រោះ​សៀម​លុក​លុយ​ក្រុងអង្គរ​នោះ គេ​ឃើញ​មាន​កំណាព្យ​ថ្មី​មួយ​ទៀត គឺបទពាក្យ៦ ដែល​ក្នុង​១​ល្បះ​មាន​៤​ឃ្លា ក្នុង​១​ឃ្លា​មាន​៦​ព្យាង្គ​ស្មើ​គ្នា។
មកដល់​សម័យចតុមុខ ចាប់​ពី​ពេល​ដែល​ព្រះ​បាទពញាយ៉ាត​ប្តូរ​រាជធានី​ពី​អង្គរ​មក​តាំង​នៅ​ ស្រីសន្ធរ រួច​មក​ភ្នំពេញ និង​ការ​ផ្លាស់ប្តូរ​ទីក្រុង​ចុះ​ឡើង ពី​ភ្នំពេញ​ទៅ​លង្វែក ពី​លង្វែក​ទៅ​ឧត្តុង្គ និង​កន្លែង​ដទៃ​ជា​ច្រើន​ទៀត រហូត​ដល់​សម័យ​នរោត្តម​ប្តូរ​ទីក្រុង​ពី​ឧត្តុង្គ​មក​ភ្នំពេញ… ដល់​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ គេ​ឃើញ​មាន​កំណាព្យ​ជា​ច្រើន​ទៀត​បាន​កើត​ឡើង។
  • បទពាក្យ៧ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន៧ព្យាង្គ
  • បទពាក្យ៨ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន៨ព្យាង្គ
  • បទពាក្យ៩ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន៩ព្យាង្គ
  • បទពាក្យ១០ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន១០ព្យាង្គ
  • បទពាក្យ១១ ៖ ក្នុង១ល្បះមាន៤ឃ្លា ក្នុង១ឃ្លាមាន១១ព្យាង្គ
ហើយ មាន​បទ​ជា​ច្រើន​ទៀត​ដែល​ជា​របៀប​សរសេរ​បំភ្លៃ​ចេញ​ពី​បទ​ទាំងឡាយ​ខាង​ក្រោយ​នេះ ដូចជា ៖ បទនមោ បទកខ បទអក្សរលូន បទអក្សរសង្វាសបទកង្កែបលោតកណ្តាលស្រះបទកង្កែបលោតលើគោក បទកង្កែបលោតស្លាក់ពេជ្រ បទកង្កែបលោតផាត់ខ្ចៅ បទនាគបរិព័ទ្ធ បទនាគគៀវក្រវាត់បទនាគរាជប្លែងឫទ្ធិ បទគោព័ទ្ធស្នឹង បទសឹង្ហតោលេងកន្ទុយ បទរមាំងដើរព្រៃបទផ្កាឈូករីក បទក្របចក្រវាឡ បទម្ករខ្ជាក់កែវ បទឆ័ត្របីជាន់បទរលកយោលយាវ បទរលកខ្ទប់ជ្រាំង បទសហរា បទវិវិធមាលី បទពស់លេបកន្ទុយ បទថយក្រោយចូលព្រែក បទសត្វកាងស្លាបបទរមាំងបើកបាសបទទន្សាយទីសទាស បទមាន់ទឹកបណ្ដើរកូន បទសរថីទាញរថ បទអើយរ៉ា បទត្រឡាចឡើងទ្រើង បទសុក្រទិនវិសាល បទសៅរ៍ទិនវិសាល បទយត្តិភ័ង្គបទសបាត់សប៉ឹងបទជាប់ទង បទត្រីពិធព័ន្ធ បទសឡាបលូន បទវង្សវិចិត្រ និង បទព្រះចន្ទ្របាំងឆ័ត្រ

ដកស្រង់ពីគេហទំព័រ ស្នាដៃកូនខ្មែរ